ગુજરાતમાં એશિયાટિક સિંહોની સંખ્યા 891 પર પહોંચી: 16મી વસતિગણતરીના પરિણામો જાહેર, ગીર સિવાયના વિસ્તારોમાં પણ વસવાટનો વિસ્તાર વધ્યો

સુરત : ગુજરાત સરકાર દ્વારા જાહેર કરાયેલ 16મી વસતિ ગણતરીમાં 891 એશિયાટિક સિંહો નોંધાયા છે. ગીર અને આસપાસના વિસ્તારોમાં સિંહોની સંખ્યા તેમજ વસવાટ વિસ્તાર બંનેમાં વૃદ્ધિ જોવા મળી છે. ગણતરી દરમિયાન સિંહોના વર્તન, આરોગ્ય અને રહેવાના વિસ્તારો પર પણ વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું.

ટેક્નોલોજી આધારિત સિંહ ગણતરી – સંક્ષિપ્ત વિહંગાવલોકન

1. મેન્યુઅલ + ડિજિટલ પદ્ધતિ:
આ વખતે ગણતરીમાં GPS, સેટેલાઈટ ઇમેજરી, AI આધારિત સોફ્ટવેર, મલ્ટી-એંગલ ફોટોગ્રાફી અને ગીર હાઈટેક મોનિટરિંગ સિસ્ટમનો ઉપયોગ થયો.

2. ટેક્નોલોજી આધારિત સંરક્ષણ ઉપાયો:

હાઈ રીઝોલ્યુશન કેમેરા અને ટ્રેપ્સ: સિંહોની હિલચાલ પર 24x7 નજર.

રેડિયો કોલરિંગ: સિંહોની સ્થિતિ અને ગતિ ઉપર જીવંત ટ્રેકિંગ.

e-GujForest એપ: તમામ માહિતી રિયલટાઇમમાં ડિજિટલ એન્ટ્રી.

GIS સોફ્ટવેર: હિલચાલના માર્ગો અને રહેઠાણનાં નકશાઓ માટે ઉપયોગી.

3. વર્ધમાન વસ્તી અને તેનું કારણ:
2020માં 674 સિંહોની વસતી નોંધાઈ, જે 2015ની સરખામણીએ ~29% વૃદ્ધિ છે. મુખ્ય કારણ ટેક્નોલોજી આધારિત વ્યવસ્થિત સંરક્ષણ છે.

4. ઇતિહાસની ઝાંખી:
એશિયાટિક સિંહો વિશ્વમાં માત્ર સૌરાષ્ટ્રમાં જોવા મળે છે. તેઓ હિમયુગ પછી મધ્ય એશિયા-પશ્ચિમ એશિયાથી ભારત આવ્યા હોવાનો અનુમાન છે. સિંહને "Make in India" લોગોમાં સ્થાન મળવું ગુજરાત માટે ગૌરવની વાત છે.

વિસ્તાર અને યોજના – સંક્ષિપ્ત વર્ણન:
આ વખતે ગણતરી માટે ગીર સહિત જૂનાગઢ, ગીર-સોમનાથ, અમરેલી અને ભાવનગર જિલ્લાના કુલ ~35,000 ચોરસ કિમી વિસ્તારમાં સિંહોની અવરજવર નોંધાઈ. ગણતરી માટે વિસ્તારને રીજન, ઝોન અને સબઝોનમાં વહેંચી લોજિસ્ટિકલ આયોજન થયું.

વિશેષ તાલીમ શિબિરો:
સાસણ, જૂનાગઢ, ધારી અને ભાવનગરમાં ખાસ તાલીમ શિબિરો યોજાઈ, જેમાં કર્મચારીઓ અને NGOને ટ્રેકિંગ, ઓળખ અને ટેક્નિકલ સાધનોના ઉપયોગ અંગે માર્ગદર્શન અપાયું.

સિંહ ગણતરી માટે વન વિભાગે ‘ડાઈરેક્ટ બીટ વેરિફિકેશન’ પદ્ધતિ અપનાવી છે, જે દાયકાઓથી ચોકસાઈભર્યુ પરિણામ આપતી પદ્ધતિ તરીકે ઓળખાય છે. જેમાં ગુજરાતના 35,000 ચોરસ કિમી વિસ્તારને રિજન, ઝોન અને સબઝોનમાં વહેંચી, લગભગ 3,000 ટ્રેઈન્ડ વોલન્ટિયરો અને વન અધિકારીઓ દ્વારા ગણતરી થાય છે.

અગાઉ થયેલી સિંહ ગણતરી – સંક્ષિપ્ત રૂપરેખા:
1936 (જૂનાગઢ સ્ટેટ): પ્રથમ ગણતરી, કુલ 287 (143 નર, 91 માદા, 53 બચ્ચાં).
1950 (વિટર-બ્લાય): અંદાજે 219–279 સિંહ, ઉંમર અને લિંગ વર્ગીકરણ નહોતું.
1955: ગણતરી વધુ વિગતવાર, અંદાજે 290 સિંહ.
1963–1968: વસતીમાં ઘટાડો, ક્રમશઃ 285 થી ઘટીને 177.
1974: પ્રથમવાર પાંખા નર-માદા જુદા દર્શાવાયા, કુલ 180.
1985–1995: વસતીમાં ધીમે ધીમે વધારો, 279 થી 304.
2001: વૈજ્ઞાનિક અભિગમ શરૂ, કુલ 327.
2005–2015: નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ, 359 થી 519.
2020: ‘પૂનમ અવલોકન’ પદ્ધતિથી ગણતરી, કુલ 674 (161 નર, 260 માદા, 137 બચ્ચાં વગેરે).